AstroCursus

5

Een toekomst voor astrologie

als wetenschap?

Astrologie is een vreemd vak. Het is een gegeven dat de Zon en de Maan invloed hebben op wat er op aarde gebeurt (seizoenen, eb en vloed). Maar dat hemellichamen binnen ons zonnestelsel, die zich enkele honderdduizenden tot tientallen miljoenen kilometers van ons vandaan bevinden, invloed zouden hebben op het persoonlijk reilen en zeilen van alle aardbewoners en op elke aardbewoner individueel, vinden skeptici absurd.
Ik ook trouwens. Als ik dat zou moeten geloven om het vak astroloog te kunnen uitoefenen, zou ik de lezing niet hebben gehouden, laat staan dit artikel hebben geschreven. Een collega met een β-opleiding, voor wiens vakkundigheid ik respect heb, bestudeert dit onderwerp. Ik sluit niet uit dat we er ooit achter komen dat er sprake is van (enige) invloed, want wat weten we nu helemaal, maar vooralsnog ga ik daar niet van uit.

5.1 Waarom astrologie werkt…

In par. 3.2 heb ik verteld dat Ptolemaios de tekens heeft losgekoppeld van de sterrenbeelden. Westerse astrologen werken meestal met de tropische dierenriem die hij heeft ingesteld, waarbij de ‘tekens’ een meetkundige constructie zijn, en niet beantwoorden aan werkelijk bestaande sterrenbeelden. Wat mij betreft is het daarom niet nodig om een causaal verband te leggen tussen de ‘sterren’ en wat er op aarde gebeurt.

Voor mijzelf heb ik in mijn jonge jaren uit pure gemakzucht een nog steeds veel gebruikte theorie geadopteerd die mij het minst bespottelijk voorkwam, nl. die van mikrokosmos versus makrokosmos. De mens is de mikrokosmos, de kleine binnenwereld, die een soort ‘imprint’ draagt van de toestand van de makrokosmos, ons zonnestelsel, op het moment van zijn geboorte. Nu ik er als oudere op terugkijk, zie ik in dat deze theorie aanvaardbaar voor mij was omdat hij niets zei, noch negatief, noch positief. Maar ik had een theorie en dus hoefde ik niet meer in discussie te gaan over een onderwerp waarvan we nog steeds te weinig weten om er een zinvol gesprek over te voeren.

Overigens was het feit dat ik niet wist en weet waarom astrologie werkt, de belangrijkste reden waarom ik er uiteindelijk voor heb gekozen geen full time astroloog te worden. Om mijn leven volledig te wijden aan iets waarvan ik de werking niet begreep, vond ik een onaantrekkelijke gedachte.

Dat neemt niet weg dat je kunt onderzoeken of er invloed is, en zo ja, hoe deze zich uit. En je kunt fundamenteel onderzoek doen naar de werking van de astrologie: hoe werkt het, waarom werkt het? Is het voldoende om te zeggen, zoals sommige astrologen doen, dat het een symbolentaal is? Ben je er door te stellen: het is gewoon een vorm van mantiek, van voorspellen dus? In ieder geval voor mij zijn dit nietszeggende beweringen.

5.2 Kan astrologie uitgroeien

tot een wetenschap?

Astrologie is geen wetenschap, maar kan zij dat worden?
Voor het zo ver is zal er nog heel wat moeten gebeuren aan onderzoek van de astrologie, maar ook het huidige wetenschappelijke klimaat is niet geschikt. Echter, wat niet is kan komen, en om mijn vraag nader te beantwoorden, neem ik enkele min of meer geaccepteerde wetenschappen onder de loep.

Medische wetenschap: In mijn kast staat het boek Complications. A Surgeon's Notes on an Imperfect Science van Atul Gawande, een hartchirurg uit Boston. Het is een zeer interessant werk. Hij vertelt bijvoorbeeld hoe een patiënt onder het mes sterft zonder dat iemand het had verwacht, en hoe het kan gebeuren dat iemand geneest tegen alle verwachtingen in. De enige manier om erachter te komen wat er aan de hand is, aldus Gawande, is te opereren en met eigen ogen te bekijken wat er zich binnenin een patiënt afspeelt. (Men wil nu gaan bezuinigen op o.m. kijkoperaties, omdat dit soort ‘overbodige handelingen’ veel geld kosten en belastend zijn voor de patiënt. In het licht van wat Gawande schrijft, vind ik dat zorgelijk.)
Overigens heeft ook de Nederlandse hartchirurg A.J. Dunning (1930-2009) veel geschreven over het onvermogen van de geneeskunde, onder meer in zijn boek Broeder Ezel uit 1982.
Er zullen weinig mensen zijn die vinden dat geneeskunde geen wetenschap is. Toch is er nog heel veel wat artsen niet weten.

Psychologie, psychiatrie: Dit soort kritische zelfreflectie heb ik niet kunnen vinden op het gebied van de psychologie en de psychiatrie, hoewel de aanleidingen op deze vakgebieden nog veel meer voor het grijpen liggen. Het is niet voor niets dat juist hier zoveel wetenschapsfraude voorkomt, en overigens ook onderzoeken worden gepubliceerd die te goeder trouw zijn uitgevoerd, maar waarin niet voldoende scherp geformuleerde doel- en probleemstellingen het geheel uiteindelijk ontkrachten.
Merkwaardig genoeg vind ik nergens ook maar een zweem van een aansporing om deze vakken uit het universitair curriculum te verwijderen. Ik houd me aanbevolen voor correcties van dit idee!

Theologie: Een vak dat tegenwoordig ook behoorlijk onder vuur is komen liggen, is theologie. Atheïsten zien het nut van het vak niet in en ook in de ogen van veel echte bèta's is het niet zinvol; het zijn dit soort mensen die ook talenstudies schrappen en het vak geschiedenis uitkleden. Zelf vind ik het fenomeen godsdienst op zichzelf al zo merkwaardig, dat het alleen daarom al de moeite van nadere bestudering waard is. Theologen stellen dat de theologie niet god bestudeert, en ook niet de waarheidsvraag: bestaat er een god? Men bestudeert uitspraken over god. (Zie onder meer de website van dr. Taede A. Smedes, theoloog en godsdienstfilosoof. Zie ook Koen Hilberdink (red.), Van God los. Theologie tussen godsdienst en wetenschap. KNAW, Amsterdam 2004. O.a. Piet Borst en Paul Schnabel schreven bijdragen voor deze publicatie.)

5.3 Moet je dat willen:

astrologie een wetenschap?

Waarom zou je eigenlijk willen dat astrologie als wetenschap wordt beschouwd? Het bindt je aan kwaliteitseisen die voor beroepsbeoefenaars een belemmering zouden kunnen vormen, en het verplicht je tot gedegen onderzoek. Lang niet alle astrologen zullen het nut ervan inzien omdat ze gewoon geloven dat astrologie waardevol is. En skeptici geloven er juist niet in, zelfs al zou het vak een wetenschappelijke status krijgen.

Er is echter toch wel het een en ander te zeggen vóór astrologie als wetenschap:

Je kunt beroepsopleidingen tot astroloog op wetenschappelijk niveau verzorgen. Een academie als die van Karen Hamaker kan zich gemakkelijker een bestaansrecht verwerven en zich eventueel zelfs verder ontwikkelen tot universitair niveau.
Daarnaast is het eenvoudiger om gelden te werven. Zoals het er nu voor staat, zijn er geen financiële middelen beschikbaar voor astrologisch onderzoek. Het is ook vrijwel onmogelijk gelden bijeen te brengen door bijvoorbeeld sponsoring, omdat het vakgebied niet serieus wordt genomen. Wat er aan onderzoek is en wordt gedaan, moet uit privé-middelen worden bekostigd. Daardoor blijft het altijd behelpen, en kan het nooit helemaal zo worden uitgevoerd als je eigenlijk zou willen en zoals het eigenlijk zou moeten. Dat geldt al helemaal voor het repliceren van eerder gevonden onderzoeksresultaten.